Door Lotte Oldejans – Student Midden-Oostenstudies en Human Geography & Planning aan de RUG
In de geschiedenisboeken lees je over het verloop van een oorlog, het nieuws vertelt je over het aantal slachtoffers, de kaart vertelt je wat de grenzen zijn die de vijanden verdelen, maar vanuit onze veilige bubbel kunnen we ons maar weinig voorstellen hoe het is om in de schoenen te staan van een soldaat, ongeacht bij welk leger hij hoort.
Het is makkelijk om oorlogsdeelnemers te veroordelen, terwijl er niet altijd sprake is van vrije keuze. Los van het mogelijke idee dat ze moeten vechten om te overleven, spelen institutionele, sociale en economische druk ook een grote rol. Bovendien maakt een onmenselijk beeld van de vijand het makkelijker om te geloven aan de goede kant te staan van een conflict. Denk aan de griezelige oorlogstool in de aflevering Men Against Fire van Black Mirror, waarbij de vijand er uitziet als een monster, waardoor het een stuk makkelijker is om de trekker over te halen. Deze aflevering was geïnspireerd door het werk van de S.L.A. Marshall waarin wordt beweerd dat minder dan 25% van de soldaten daadwerkelijk schoot op de vijand tijdens de Tweede Wereldoorlog, omdat mensen te empathisch zouden om mensen te doden (we zijn immers niet van staal). Hoewel zijn onderzoek omstreden is, is het zeker dat oorlog een traumatische indruk kan achterlaten, zeker als we er niet voldoende op voorbereid zijn of onvoldoende geloven in onze rechtvaardigheid.
Ook regisseur Samuel Maoz moest na zijn ervaring als 20-jarige jongen in een tank in de Israëlisch-Libanese Oorlog van 1982 kampen met PTSS. Pas na de Israëlisch-Libanese Oorlog van 2006, besloot hij zijn verhaal te vertellen door middel van zijn eerste speelfilm Lebanon (2009) waarmee hij de Golden Lion won op de 66ste editie van het Venice International Film Festival.
Vier jonge mannen, Shmulik, Assi, Herzl en Yigal, voeren hun dienstplicht bij het IDF uit en zijn een van de eerste soldaten die Libanon binnenrijden in een beklemmende tank waar ook de kijker het grootste gedeelte van de film in zit. Hoofdpersoon Schmulik (gespeeld door Yoav Donat en gebaseerd op de regisseur zelf) is de schutter die tegen zijn wil gaat over leven en dood. De tank kan behoorlijke klappen opvangen, maar de ingrijpende blikken vol afgrijzen en angst weten via het vizier binnen te dringen. Lukt het de soldaten te overleven en hun menselijkheid te behouden?
Het Toronto International Film Festival 2009 ontving veel kritiek door middel van protestbrief Toronto Declaration: No Celebration of Occupation vanwege de keuze van Tel Aviv voor het City-to-City programma. Tien Israëlische films, waaronder Lebanon, verschenen op het festival terwijl er eerder dat jaar veel slachtoffers waren gevallen in Gaza. Het Israëlisch-Palestijnse conflict is ingewikkeld en gevoelig en de kritische kijker moet zeker bewust zijn van de ‘Brand Israel’-strategie die de Israëlische regering lanceerde in 2006 om een positiever beeld te krijgen in het buitenland.
In mijn optiek kan Lebanon echter niet worden beschouwd als Israëlische zelfpromotie. De film is juist kritisch op Israël, laat de nare onmenselijkheid van oorlog zien en tegelijkertijd de menselijkheid van de betrokkenen. Voor vrede is er uiteraard meer nodig dan kunst, maar het is belangrijk mensen te blijven zien als mensen, en niet als monsters.
Wederom was het een geslaagde, heftige en prikkelende avond met Cinema Unfiltered!
Ik ben Lotte Oldejans en ik studeer Midden-Oostenstudies en Human Geography & Planning aan de Rijksuniversiteit Groningen. Daarnaast ben ik een gepassioneerde reizigster, maar als de gelegenheid er niet is reis ik graag door de filmwereld om mijn nieuwsgierigheid naar taal en cultuur te voeden.